Program druge večeri 9.Trga od ćirilice bio je posvećen temi Starosrpski jut nekad i sad, pravoslavlje Makedonije, Kosova i Metohije, Crne Gore i Boke.
Na ovu temu govorili su u porti Crkve Vaznesenja Gospodnjeng na Toploj prof. istorije Goran Kiković iz Berana, publicista dr Goran Komar i predsjednik Udruženja novinara Srbije, Živojin Rakočević, koji dolazi sa Kosova i Metohije. Medijatorka programa je Branka Denda.
U izlaganju istoričar Kiković napominje da je istorijska istina upravo na strani srpskog naroda na ovim prostorima stare Srbije. U kojim prostorima danas živi srpski narod to je neka druga priča. Da li smo na pravi način učili ona što nam je istorija kao učiteljica života prenosila, zapitao se Kiković:
– Mi, mlađe generacija moramo da saopštimo ono što je Njegoš kazao: „Mala ti je žertva sva Srbija od Dunava do mora sinjega“… Dokumenta jsano i nedvosmisleno govore šta je nekada bila Crne Gora u doba Petrovića u doba suverena knjaza a kasnije kralj Nikola. O tome šta je bila stara Srbija i ko je njen nasljednik to je bila upravo Crna Gora i to je Njegoš u Gorskom vijencu napisao. Ko su stanovnici Crne Gore to je rekao nekoliko puta naš blaženopočivši mitropolit Amfilohije da smo sa Kosova došli… O tome bezbroj dokumenata ima. Donio sam razglednicu iz Drača, kada je 1912. godine srpska vojska osvojila Drač. Ovdje po Balkanu, Srbi su uhapšen narod, kako je rekao Cvijić. Falsifikatori žele da prikažu da smo u sedmom vijeku naselili ove krajeve a imamo dokumenta, arheolozi su utvrdili da u manastiru Tvrdoš postoje srpska groblja iz četvrtog vijeka. Arheološka istraživanja su ukiniula te dogme. Prema čuvenom djelu cara Konstatina „O upravljanju imperijom“ Srbi žive od rijeke Cetine do Boke Kotorske…Imamo dokumenta da ovdje živimo od najstarijih vremena a jedan od tih dokumenata je i Krstaš barjak Tanaska Rajića, koji je bio u vrijeme Tribala, barjak tribalski. Tribali su živjeli prije Hrista. Istorijski instituti u našim zemljama ne rade svoj posao, ocijenio je, između ostalog, Kiković, koji zaključuje da cilj i ove tribine treba da bude istina i da svjedočimo istinu i pričamo samo ono što su Nemanjići i svi naši preci ostavili, a ostavili su nam vjeru i svetinje, koje se napadaju.
Dr Goran Komar se nadovezao na tezu o migranatskom dijaspornom karakteru srpskih zajednica Boke Kotorske.
– Uložio sam napor 2005. godine na sabiranju monografskih djela i stručno naučnih radova, objavljivanih u naučnim časopisima u Boki i šire, sabrao radove u kojima je snažno i na eksponiranim mjestima iskazana teza o migranatsko dijaspornom karakteru srpskih zajednica u zalivu. Na osnovu desetine stručnih radova, koji su podlijegali naučnim recenzijama sabrao sam u malu zbirku, a takođe, osvrnuvši se i na monografske radove odbranjene kao disertacije na beograskom Filozofskom fakultetu i suočio se ovom pogubnom tezom, sa falsifikatom o narodnosnom karakteru Boke, pa i Herceg Novog, izložio je Komar.
Osvrnuo se na temu primorskih srpskih opština pod patronatom mletačke republike. Krećući se ka radosnom događaju posjete patrijarha srpskog našem gradu, osvrnuo se na dopis patrijarha Atanasija, mletačkim vlastodršcima 27. decembra 1748. godine u kojom, između ostalog, piše da su prvi patrijarsi bili na prestolu srpski…
– Bokeške srpske pravoslavne opštine pod vlašću mletačke republike predstavljaju uzor čitavoj istoriji srpskog naroda. To je tema koja u domaćoj istoriografiji nije dovoljno eksploatisana. Čak i žitelji Boke veoma malo znaju o ovoj krucijalnoj temi. Ove su opštine započele svoj istorijski hod u proljeće 1423. godine inicijativom za uspostavljanjem Paštrovske autonomije. U 17. i 18 vijeku tokom odvijanja velikih ratova hrišćanskih saveza sa Turcima, doživjele svoju punu emancipaciju u cjelini Boke Kotorske, stvarajući se redom od istoka ka zapadu. Bokeške opštine ne samo da su stvarane, isključivo, saborski u punom saglasju knezova i glavara sa dostojanstvenicima Srpske pravoslavne crkve, nego su i djelovale u sklopu najkrupnijih središta crkve. Njihova upravna tijela zasijedala su u sabornim crkvama i služila se pečatima tih crkava. Svetomiholjski zbor se služio pečatom lavre Sv. Arhangela Mihaila, a ostale opštine pečatima svojih sabornih crkava. Takav je bio slučaj i sa Topaljskom opštinom, koja je zasjedala ovdje u ovoj zgradici, koju je naša opština i crkvena opština uredila, priredivši u njoj jedan zaista odgovarajući muzej. To je velika tekovina Herceg Novog, a nikako tekovina useljenika, migranata. Nikada nas niko ne može uvjeriti da je to u pitanju bio prvenstveni ulazak Srba u hercegnovski kraj. I turski tefteri svjedoče da je mala manastirska Svetouspenjska crkva djelo Herceg Stjepana Vukčića Kosače. Živopis te male Svetouspenjske crkve je ponavljan 1565. godine od jeromonaha Pajsija i sveštenika Vukdraga, i to stoji u natpisu nad vratima male Savinske crkve…
Sve vrijeme je tekla briga Pećke arhiepiskopije za cjelinu prostora u kojem je obitavao srpski narod. Sve ove opštine Paštrovska, Grbaljska, Krtoljska, Risanska, Topaljska, najmalađa po svome jeziku i pismu, po višestruko istaknutom narodnosnom određenju jesu srpske. Kompletna administracija, knjige Komunitadi, njihovi troškovnici, formirane knjige predstavki mletačkim vlastodršcima pa i mletačkom senatu, vođena je, isključivo, srpskim jezikom i pismom ćirilicom. U pogledu crkvene pripadnosti, one su pripadale Srpskoj pravoslavnoj crkvi i njezinim mitropolijama Crnogorsko primorskoj i Dalmatinsko bokokotorskoj, Primorskoj mitropoliji sabranih pod krilom Svete Pećke patrijaršije, koju su priznavali nadležni arhijereji i koji su od svetih pećkih patrijaraha – hirotonisani. Katkada, u određenim periodima, još za vrijeme turskog uprave cjelinom tzv. sjeverozapadne Boke, odnosno, hercegnovskim krajem ovdje su stolovali egzarsi pećkih patrijarha, obrazložio je, između ostalog, dr Komar.
O temi Starosrpskog juga nekada i sad, pravoslavno srpstvo Kosova i Metohije, govorio je Živojin Rakočević, koji posmatra sa aspekta kulturoloških fenomena sa tih prostora:
– Ono što danas prepoznajemo kao vrhunska ostvarenja jesu vrhovi ili cvijetovi jedne civilizacije, koja se u jednom dugom periodu razvijala i dala blistave svjetske rezultate, sa kojima paradoksalno mi danas, na izvjestan način, moramo da se upoznajemo. To nije novost, jer svi narodi moraju da se se upoznaju sa svojom kulturom, tradicijom, sa svojom duhovnošću. Ali mi imamo taj otežani grč kontinuiteta, koji nas prekida, jer imamo ideološke prepreke, koje su ponekad ugrađene u naš sistem mišljenja. Teško je predstaviti jednu civilizaciju, njenu duhovnost, arhitekturu, freskoslikarstvo, njenu književnost, uticaj po dubini… Treba koristiti neke komparacije, poređenja sa drugim narodima, kada pitaju šta su vama Visoki Dečani. Može se sa ubjedljivošću reči da je to srpski Notr Dam. Kada mi padne na pamet ona vatra na krovu Notr Dama i kako se čovječanstvo potreslo u tom trenutku, isto tako smo se mi dubinski potresli 17. marta 2004. i 1999. godine i taj drhtaj u nama traje, jer je ta nesigurnost sadašnjeg trenutka za naš Notr Dam izvjesna, stalna. Kada pitaju šta je Sikstinska kapela, naša je Bogorodiška Ljeviška…Jedna učena i čudesna spisateljica Rebeka Vest u knjizi „Crno jagnje, sivi soko“ putopis po jugoslovenskim zemljama nastala uoči prvog svjetskog rata, imala čudesan odnos prema Grčanici, kaže ova crkva je ljepša od katedrale u Šartru, podsjetio je Rakočević.
Na programu 9. Trga od ćirilice, večeras, 18. avgusta je dobrotvorni koncert za obnovu hrama Sv. Đorđa na Toploj. Koncert na Kanli kuli počinje u 21 čas.
