Piše mr Milovan Baždar
MMF-ova prognoza rasta svjetske ekonomije za 2024. godinu je oko 3%, s tim što
se očekuje niža stopa rasta za razvijene države od onih u razvoju. Ovo se može
razumjeti kada se zna da su razvijene zemlje snažno orjentisane ka izvozu, a usljed
energetske nesigurnosti rastu troškovi proizvodnje i cjenovne kalkulacije postaju veoma kratkoročne i nepredvidljive. Tu su i promjene u konkurentskim faktorima što svezajedno uzrokuje stagnaciju proizvodnje u zapadnim izvoznim privredama.
Naročito je pogođena Evropa, a posebno Njemačka prekidom sanbdijevanja jeftinim ruskim energentima. Osim toga, ove države nemaju mogućnosti većeg generisanja unutrašnje tražnje koja bi nadomjestila pad izvoznih prihoda, kao što je to slučaj sa zemljama BRIKS-a.
Zemlje BRIKS-a imaju ogromno unutrašnje nezasićeno tržište, a dostignuti stepen razvoja im omogućava sve veće supstituisanje uvoza vlastitom proizodnjom kao
i porast međusobne robne razmjene. Kina je postala ekonomski „džin” koji je preuzeo
svjetsko liderstvo po veličini BDP-a (preko 30.bil. $ u 2023.god.), a da zapravo još
uvijek ima više od 50% ekonomski nerazvijenog dijela zemlje.
U sadašnjoj turbulenciji svjetske globalizovane ekonomije Kina je pokazala
izuzetnu sposobnost elastičnosti privrede i adaptacije na oscilacije globalne tražnje. To postiže jačanjem vlastitog tržišta i evidentno sve snažnijom pozicijom juana. Snažna kineska valuta nije prepreka za izvoz kineskih proizvoda zbog dostignutog nivoa produktivnosti kineske privrede, energetske stabilnosti i nižih proizvodnih troškova.
Učešće juana u svjetskim platnim tokovima nezaustavljivo raste na štetu dolara,
naročito između zemalja BRIKS-a. Tako su u međusobnim platnim bilansima Kina i
Rusija dostigle skoro 50% učešća juana i rublja. Kina definitivno ima ambiciju da
detronizuje dolar kao svjetsku rezervnu valutu i za to stvara preduslove. Usvojila je
konvertibilnost juana za zlato, a otpočela trgovinu naftom sa Saudijskom Arabijom u
juanima. Snažna pozicija u BRIKS-u garantuje Kini uticaj na Rusiju, Iran i Venecuelu (skoro 50% svjetske proizvodnje nafte) u smjeru sve većeg prihavatanja juana u naftnoj trgovini. Projektom „Pojas i put” Kina je pokrenula ogroman investijski ciklus u kojem pored svojih finansija angažuje uspješno vlastite proizvodne i građevinske kompanije.
Tranzicija energetskog sektora u Evropi (gašenje termoelektrana i nuklearnih
elektrana, prekid snabdijevanja jeftinim ruskom energentima) je već u 2022.god. imala za posljedicu značajan pad BDP-a, a u 2023.god. i ekonomsku recesiju u Njemačkoj. Veliki rast inflacije je pratio i pad proizvodnje posebno izvozno orjentisane. U borbi protiv inflacije Evropska centralna banka je povećala referentnu kamatnu stopu sa negativne krajem ′21, odnosno nulte 2022.god. na čak 4,5 u 2023.god.
Sada je jasno da je nagli skok referentne kamatne stope proizveo visoke kamatne troškove Evropske Centralne banke i nacionalnih centralnih banaka, tako da su njihovi gubici zbog razlike između kamatnih troškova i prihoda teški više desetina milijardi evra. Za sada veći dio gubitaka pokrivaju rezervacijama komercijalnih banaka, ali to ne može dugo trajati, pogotovo ne u uslovima ogromnih subvencija prema Ukrajini.
Visoke kamate obuzdavaju inflaciju ali koče investicije. Pojava stagflacije
(infalcija + stagnacija realnog sektora) nazire se u Njemačkoj privrednoj lokomotivi, što je uzrokovalo i ponovni rast dolara u odnosu na evro. Evropske firme su sve više u strahu od kineske konkurencije i nestabilnih i skupih energenata. Tu je i problem Američkog državnog protekcionizma koji privlači evropske investitore i privredne gigante.
Stagflacija se može javiti u težim kriznim uslovima kada rast tražnje ne generiše
rast proizvodnje, već naprotiv dolazi do pada iste. Uzroci mogu biti združeni faktori: poremećaj sanbdijevanja i cijena energenata, pad vrijednosti valute i visoka inflacija, poremećaji u međunarodnoj trgovini zbog bezbjednosnih rizika
i ratna dešavanja i svijetska geopolitička kriza.
Na žalost, možemo konstatovati da su sada u manjoj ili većoj mjeri prisutni gotovo
svi navedeni faktori. Ipak, pojava duboke stagflacije u svjetskim okvirima poput Velike krize iz 1929.godine nije realna osim u situaciji velikog širenja rata. Nejasno je, međutim, kako će se EU izboriti u ovoj godini sa brojnim teškim izazovima: usporen rast BDP-a i smanjeni budžetski prihodi; i dalje visoka inflacija i neminovno visoke kamate; slabija aktiva državnih fondova i manje subvencije poljoprivredi; brojni bankroti privrednih subjekata i pad investicija; rast nezaposlenosti realizacija zelene agende; posljedice klimatskih promjena; ogromne subvencije Ukrajini; nastavak migrantske krize itd…
U slučaju, a to je izvjesno, da politika EU ne napravi neke radikalnije promjene u
pravcu zaustavljanja navedenih kriznih faktora, može se očekivati samo pogoršanje
makroekonomske situacije: povećanje javnih dugova, pad vrijednosti eura, pad BDP-a
itd..Ono što čudi je da postepeni rast ekonomskih problema, kao da ne utiče na bilo
kakvu promjenu kursa ni unutrašnje ni vanjske politike EU. Njemačkoj je, napr. puno
lakše izdvojiti 8 mlrd eura za Ukrajinu nego 1-2 mlrd eura za subvenciju poljoprivrednicima.
Ostaje zaključak da je birokratija EU spremna na veoma rizičnu eskalaciju problema kako na ekonomskom tako i na bezbjedonosnom planu. Uvjeren sam da svaka politika “zdravog razuma” mora percipirati realnu situaciju sa realnim rizicima bez spremnosti da se ponaša hazarderski. Ulozi za EU i čitavo čovječanstvo su nikad veći. Kakvi su očekivanja i rizici za crnogorsku ekonomiju u tekućoj godini, o tome u slijedećoj kolumni.
