U mjestu Mokri do na Vrbanju danas je obilježena 81 godina od formiranja Orjenskog partizanskog bataljona koji je od novembra 1941. godine do kraja maja 1942. godine, u Drugom svjetskom ratu, dao nemjerljiv doprinos u NOB-u, a borci ovog bataljona ratovali su i posle njegovog rasformiranja na gotovo širom bivše Jugoslavije.
Delegacija organizacije boraca NOR-a 1941-1945 Kotora, Tivta i Herceg Novog položila je cvijeće i vjence na spomenik, a potom je predstavnik boračke organizacije Herceg Novi Slobodan Novaković podsjetio na noć 8. na 9. novembar 1941. godine kada je bataljon formiran
– Te noći na sastanku Mjesnog komiteta u kolibi Jovana Buturova Vavića, 25 delegata prestavnika KPJ sa teritorije Zapadne Boke donijelo je odluku da se formira Orjenski partizanski bataljon. Bataljon se već u decembru proslavlja uspješnim borbama na Ceroviku, Dragalju, Crkvicama, Knežlazu, Ubaljskoj planini, Dugunji i u drugim borbama od Konavala do Gornjeg Orahovca. Naročito je bila impoznatna pobjeda na Ceroviku (iznad Risna) 7. decembra 1941. godine, kada je nanijet težak udarac italijanskom bataljonu, koji je pokušavao da se probije iz pravca Risna prema Grahovu. Tom prilom je teško ranjen i komadant Orjenskog bataljona Mirko Matković. Ovaj bataljon je zatim pod rukovodstvom novog komandanta Gliga Mandića i političkog komesara Nikole Đurkovića pružio snažan otpor i nanio neprijatelju osjetne gubitke od 14. do 26. decembra 1941. godine.
Orjenski bataljon zabilježio velike uspjehe – šest mjeseci držao je slobodnu teritoriju. Izvojevao je 14 velikih pobjeda. Orjenci su izvršili još 27 manjih akcija i diverzija na okupatore i njegove saradnike. U ovim borbama izbacili su iz stroja oko 1600 neprijateljskih vojnika, podoficira i oficira uz vlastite gubitke od 26 poginulih i 22 ranjena.
Orjenski bataljom je izdvajao iz svojih redova čitave jedinice, svoje najbolje borce i rukovodeće kadrove slao u borbu na druge terene u Crnoj Gori gdje je front bio ugrožen. Bataljon je imao odlično organizovanu mrežu svojih punktova, veza i saradnika na čitavoj novooslobođenoj teritoriji, preko kojih se doturala hrana oružje i drugi materijal.
– Italijani su ovu oblast zvanično smatrali svojom provincijom, a ne okupiranom teritoriom, a baš su u njoj doživljavali najteže poraze koje im je nanosio Orjenski partizanski bataljon. Zato je orjenska epopeja najslavnije poglavlje u istoriji naroda Boke. Divna stranica njene slobodarske istorije. Pobjedonosnu borbu Orjenskog partizanskog bataljona nije mogao uništiti do zuba naoružani okupator. Uzaludni su bili okupatorski topovi, tenkovi i avioni, uzalud su bila ubijanja, paljevine, pljačkanja, hapšenja i Iinterniranja rodoljubivog stanovništva Boke, kazao je Novaković i osvrnuo se na sumorni kraj i nerazjašnjeni način rasformiranja ovog slavnog bataljona 28. maja 1942. godiine.
– Nama je čast i obaveza da smo ovdje i danas, da se možemo sjetiti naroda i vojske koji su formirali Orjenski bataljon kao jednu od preteča formiranja Bokeljske brigade i oslobođenja svih ovih prostora, naveo je Slobodan Novaković.
Dužnost današnjih generacija je da se sjećaju ljudi koji su ugradili svoje živote u slobodu u kojoj danas svi uživaju, kazao je potpredsjednik SOBNOR-a Crne Gore Ljubenko Borović.
– Brine me jer se o ovakvim događajima ne priča učenicima u školama, ali ni studentima, niko ih ne upoznaje sa događajima koji su se zbili u borbi za slobodu. Zato se plašim da ćemo jednog dana ovakve događaje prepustiti zaboravu. Na nama je zadatak da se nastavimo okupqati, obilježavati važne datume, ali i da okupljamo mlađe generacije kako bi im prenijeli znanje i tradiciju da nastave da obilježavaju sjećanje na ljude koji su se borili da bi nam donijeli slobodu, kazao je Borović.
Za učenike OŠ Orjenski bataljon u petak, 11. novembra biće priređen čas istorije u okviru kojeg će čuti priču o znamenitoj borbi Orjenaca.
