Evropska unija je kroz IPA program prekogranične saradnje Hrvatska – Bosna i Hercegovina – Crna Gora, finansirala projekat WRECKS4ALL, koji je usmjeren na istraživanje, očuvanje i promociju podvodnog kulturnog nasljeđa kroz korišćenje naprednih tehnologija. Nosilac projekta ispred naše države bio je Univerzitet Crne Gore.
-Zamislite da zaronite u kristalne vode Jadrana bez napuštanja kopna – to je upravo ono što WRECKS4ALL omogućava, kaže lider projekta, podvodni arheolog i šef Laboratorije za arhelogoju pomorstva Darko Kovačević.
-Spajajući drevno i savremeno, WRECKS4ALL je inovativan projekat usmjeren na istraživanje, očuvanje i promociju podvodnog kulturnog nasljeđa kroz korišćenje naprednih tehnologija. Zahvaljujući kofinansiranju EU, ovaj projekat otvara novi prozor u podvodni svijet istočnog Jadrana. Korišćenjem najnovijih 3D imersivnih tehnologija, projekat oživljava bogatu podvodnu baštinu na siguran i pristupačan način, kazao je Kovačević i dodao da se kroz projekat daje doprinos razvoju održivog turizma u regionu Zapadnog Balkana.
Istraživanje brodskih olupina i podvodnih arheoloških nalazišta koji otkrivaju uzbudljive i dramatične istorijske događaje, prema riječima Kovačevića, do sada je bilo rezervisano samo za stručnjake, ronioce i entuzijaste, dok ovaj projekat omogućava svim zainteresovanima da zavire u morske dubine i osjete impresije podvodnog svijeta.
Kovačević, koji je zaposlen na Univerzitetu Crne Gore, istakao je da je projekat do sada omogućio digitalizaciju značajnih lokaliteta u Crnoj Gori, Bosni i Hercegovini i Hrvatskoj, poput lokaliteta Deslo, Kopčići i brojnih podvodnih pećina mostarske regije u Bosni i Hercegovini, zatim lokalitet sjajno očuvanog njemačkog aviona Štuka iz Drugog svjetskog rata, rimski lokalitet Šćedro ili torpedni brod S57 koji su samo dio od lokaliteta iz Hrvatske. Francuski razarač Dag, torpedni čamac Golešnica 91 i parobord Tihany su crnogorski lokaliteti koji su digitalizovani, dok su avion Spitfajr, uvala Bigovica i olupina iz 16. vijeka dostupni u video format.
Ovi lokaliteti su dostupni javnosti kroz VR šourumove (shouroomove) u Splitu, Mostaru i Kotoru, kao i putem onlajn virtuelne mape na adresi www.wrecks4all.com.
-Kroz digitalizaciju i 3D modeliranje podvodnih lokaliteta, kreirane su detaljne i interaktivne virtuelne ture koje omogućavaju korisnicima da istražuju fascinantne djelove morskog dna iz udobnosti svojih domova, pomoću aplikacije koja je dostupna na GooglePlay i Apple Store platformama, kazao je Kovačević.
On je pojasnio da na ovaj način projekat posebno doprinosi i očuvanju regionalnog podvodnog nasljeđa, smanjujući potrebu za fizičkim prisustvom i potencijalnim oštećenjima lokaliteta. S obzirom na to, pored upotrebe inovativnih tehnologija za diverzifikaciju turističke ponude zadovoljeni su i drugi ciljevi projekta, odnosno podsticaj mjera zaštite podvodne kulturne baštine, ujednačavanje razvoja ronilačkog turizma, kvalitet usluge i prenos dobrih praksi, dodaje Kovačević.
Kao priča koja naizgled govori o prošlosti, ovaj projekat zapravo gradi moć ka budućnosti, pokazujući kako moderna tehnologija može da oživi istoriju i stvori nove prilike za razvoj plave ekonomije regiona.
Ključne aktivnosti projekta uključivale su mapiranje aktera u lancu podvodne kulturne baštine i ronilačkog turizma, kao i analize institucionalnih i kadrovskih kapaciteta. Kroz niz konferencija, radionica i sastanaka, projektni tim je predstavljao primjere dobrih praksi iz regiona, s ciljem približavanja legislativnog okvira EU standardima i podizanja kvaliteta turističkih usluga.
Kovačević dodaje i to da je poseban fokus bio na odgovornom upravljanju podvodnom kulturnom baštinom, destinacijskom menadžmentu, i digitalizaciji kulturne baštine. Izrađen je akcioni plan za prekogranično upravljanje koji sugeriše korake neophodne za ujednačavanje razvoja ronilačkog turizma i zaštite podvodne kulturne baštine, a rezultati projekta već su prepoznati u Strategiji razvoja turizma do 2025. godine i nacrtu Zakona o turizmu i ugostiteljstvu.
Govoreći o tome koliki je značaj ovog projekta za region, Kovačević navodi da je kroz kapitalizaciju ovog projekta u okviru programa Intereg IPA Južni Jadran 2021-2027 planiran prenos glavnih koncepata i dostignuća projekta na teritorije Albanije i južne Italije, gdje će biti organizovane važne konferencije, B2B sastanci, kurs digitalizacije podvodne kulturne baštine, kao i akcioni plan promocije podvodnih atraktivnosti kroz nove tehnologije za sve tri zemlje.
Kovačević podsjeća da za utvrđivanje i obezbjeđivanje sredstava, ovaj projekat duguje zahvalnost kofinansiranju kroz Intereg IPA programe, a Univerzitet Crne Gore je kao prva institucija iz Crne Gore koja vodi jedan veliki međunarodni projekat na ovu temu tu podršku iskoristio ne samo kako bi omogućio održivost projekta, već i započeo razvoj novih naučnih disciplina povezanih sa podvodnom kuturnom baštinom i ronilačkim turizmom.
Uspješnost projekta duguje se i partnerskom konzorcijumu koji čine Univerzitet iz Splita, Hrvatski Pomorski Muzej Split i Turistička zajednica Hercegovačko neretljanskog kantona. U kapitalizaciji projekta u okviru programa Intereg IPA Južni Jadran, konzorcijum čine i opština Vlora iz Albanije, Univerzitet Salento i kompanija EEIG iz Italije.
Značajnu ulogu u projektu odigrale su i institucije iz sektora kulture i turizma, pomorstva, odbrane i bezbjednosti, kao i lokalne i nacionalne turističke privrede lokalnih primorskih zajednica, odnosno opština čijim benefitima je i sam koncept projekta namenjen, ističe Kovačević. On dodaje da je ostvarena i saradnja sa ključnim ministarstvima, donosiocima odluka, i privrednim akterima.
