U okviru osmog „Trga od ćirilice“, u porti crkve Svetog Arhanđela Mihaila na Belavisti, drugo veče je bilo posvećeno novom izdanju „Srpske knjige“ dr Stojana Novakovića (1842-1915) u izdanju biblioteke „Srpski pregled“ Centra za Srpske studije iz Banja Luke. Program je naslovljen „Knjiga kao integrativni činilac srpskog duhovnog jedinstva“.
Herceg Novom pripala je čast da nakon prvog izdanja u Beogradu 1900-te godine, prvo predstavljanje novog izdanja ove knjige bude upriličeno na Trgu od ćirilice, podsjetili su priređivači dr Duško Pevulja i dr Ranko Popović iz Banja Luke.
– „Srpska knjiga“ se pojavila u izdanju Srpske književne zadruge na čijem je čelu bio dr Stojan Novaković. Knjiga ima i danas aktuelnu dimenziju kritičkog osvrta na život. Stojan Novaković je jedan od krupnih državnika srpske političke istorije i jedna od najistaknutijih ličnosti nacionalne književnosti , kulture i politike. Vrsni politikolog svoga vremena, kada su u politici postojali i državnici, a ne samo političari.
Mnogostruki intelektalac ,jedna od ličnosti koja je davala ton Beogradu prije Prvog svjetskog rata. Objavio preko 200 različitih bibliografskih jedinica. Koliko priređenih toliko i samih autorskih djela. U više navrata bio je ministar prosvete i kulturnih dijela. Kreator brojnih prosvetnih zakona,koji su imali za cilj unapređenje prosvete onog vremena. Na početku 20. vijeka on je uvidio ono što je i danas istina, da su najslabije tačke – srpske nacionalne institucije, što je paradoks. Stojan Novaković se odlučuje da osnuje Srpsku književnu zadrugu. Bio je to pokušaj kompezacije onoga što ne rade najznačajnije nacionalne ustanove. Na žalost, te nacionalne institucije i danas su veoma skromne i ne rade ono što bi trebalo da rade za naš narod. Dr Stojan Novaković uviđa da je naš narod duhovno nejedinstven on vrlo precizno kaže da je i u našem vremenu – političko jedinstvo stvar zloupotrebe. Kaže da političkom jedinstvu treba da prethodi duhovno jedinstvo. Nema zajedništva ako nema duhovnog jedinstva.
„Srpska knjiga“ treba da dođe do čitalaca na svim i u razjedinjenim područjima smatrao je Novaković. On je konstatovao da je lakše doći do knjiga objavljene o Srbima u Njemačkoj, nego na Cetinju ili drugim srpskim krajevima, a to je na žalost i danas slučaj. „Srpska knjiga“ koja je objavljena u Banja Luci nedostupna je u Herceg Novom, Budvi, Podgorici, Beogradu i tamo gdje žive Srbi. Književni saobraćaj postoji kod ovih komercijalnih izdanja. Ova knjiga je bitna za očuvanje nacionalnog identiteta. Zamisao ove knjige je da pokušamo uraditi nešto s obzirom na skromne i male mogućnosti, a krajni cilj njenog objavljivanja je da se obezbijedi prohodnost među čitalačkom publikom.
„Srpska knjiga“ na žalost je aktuelna i danas i zato smo je i ponovo objavili, zaključio je u obraćanju dr Duško Pevulja koji je urednik biblioteke „Srpski pregled“ banjalučkog Centra za Srpske studije.
Govorio je i časopisu Srpski pregled , koji se pojavio u devet brojeva, gdje se nastoji sačuvati saborni karakter čitavog srpskog jezičkog područja. Centar za srpske studije ima preko 40 izdanja. Vrijedno je spomenuti Zbornik radova o Savi Mrkalju istinskom reformatoru ćiriličnog pisma, jer je Vuku Karadžiću poslužio za reformu srpske ćirilice. Spomenuo je prvi književni časopis „Slaveno srpski časopis“, koji je 1768. godine štampan u Veneciji. Poslije 250 godina u Banja Luci preveden je na savremeni srpski jezik.
Pored ovog stvaraoca, istaknut je i rad dr Gorana Maksimovića „Simo Matavulj i Boka Kotorska“, kao i Zbornik povodom stogodišnjice smrti Svetozara Ćorovića, kao i brojni drugi radovi.
Prema riječima dr Ranka Popovića, 120 godina nakon objavljivanja, preštampavamo „Srpsku knjigu“ dr Stojana Novakovića sa uvjerenjem da ona ni danas nije nije izgubila svoju aktuelnost, ni značaj.
– Na našu sramotu mi ni danas nemamo uređenu srpsku bibliofrafiju. Ona je onakva kakva je bila u drugom jugoslovenskom kontekstu. Kada bi danas pokušao neko da uradi ono što je Stojan Novaković uradio početkom 20 vijeka susreo bi se sa nemogućom misijom. Treba konačno uraditi neku vrstu sistema kako je on govorio. Konce u svojim rukama drži politika i političari. Zato politički sporazumi o saradnji postaju prazna priča.
U „Srpskoj knjigi“ Stojan Novaković govori o jedinstvu školske udžbeničke literature kao uslovu svih uslova srpskog duhovnog jedinstva. Učitelji su ti koji čuvaju to jedinstvo. Mi danas tri decenije nakon raspada bivše zemlje nemamo jedinstvene udžbenike. Srbija je recimo puštila liberalno tržište da ukine sopstveni“ Zavod za udžbenike“ ,koji je bio odličan i koji se još nekako drži, kazao je Popović i zatim se osvrnuo na Kulturnu deklaraciju Republike Srpske i Srbije, čija filologija nema danas tu snagu, kakvu je imala u vrijeme Stojana Novakovića.
„Srpska knjiga“ je i književna umješnost. Novaković je tvrdi naučnik –pozitivista koji iznosi činjenice i nikada od njih ne odstupa. S druge strane umije da piše i iz te čiste književne statistike pređe u književnu beletristiku. Tu su imena Dositeja Obradovića, Sima Milutinovića Sarajlije, Vuka Stefanovića Karadžića, Pera Radulovića i drugih. To je priča o sakupljačima ali i o tome da informastička era gazi te stare dobre običaje, smatra Popović i dodaje da Stojan Novaković daje portrete tih prvih sakupljača i imena književnih figura i uslovno prenosio poruke iz Srbije i Crne Gore.
-Knjiga će izdržati. Neće stara dobra knjiga nestati, pored svih tehnoloških inovacija. Nije danas lako odrediti suštinski i šta je to Srpska knjiga. Trg od ćirilice je jedan od sajmova, koji je iznio tradiciju prvih izlaganja na trgovima, o kojima se govori u ovoj knjizi. Dobro je širiti te poruke sa ovog Trga i prema Istoku i Zapadu i svuda gdje ta knjiga tražena, na sve jezike i da čitaju ovu i sve druge knjige, poručio je sa Belaviste dr Ranko Popović.
Program je vodio Želidrag Nikčević, koji je posebno naglasio mjesto i ulogu počivšeg mitropolita Amfilohija u afirmaciji ove renomirane duhovno – kulturne manifestacije.
Veče je počelo bogatim kulturno umjetničkim programom, pjesmama i igrama u izvođenju folklornog ansambla „Kopaonik“ iz Leposavića.
Večeras (utorak, 17. avgust) od 21 sat u porti crkve Svetog Spasa na Toploj na „Trgu od ćirilice“, biće održano „Spomen veče na Svetog kralja Milutina, državnika i zadužbinara i svetog kralja Stefana Milutinovog sina, dečanskog čudotvorca“ . Na spomen večeri učestvuju arhimandrit Andrej Sajc, iguman manastira Crna Reka (Novi Pazar-Prizren), dr Slavica Vasiljević Ilić iz Banja Luke i dr Vasilj Jovović iz Nikšića. Učestvovaće i folklorni ansambl “Kopaonik“ sa Kosova i Metohije.
