Program desete večeri Trga od ćirilice, upriličen na Trgu Hercega Stjepana – Belavisti „Pjesan Bogu, slava rodu“ bio je posvećen jubileju 110 godina od izgradnje crkve Svetog Arhangela Mihaila.
Svečano slovo, odnosno svojevrsni istorijski osvrt na prilike koje su prethodile izgradnji crkve, održao je publicista Nebojša Rašo. On je kazao da je Tomo Krstov Popović na Savin dan 1883. godine inicirao obnovu hrama na Belavisti, pozivajući sve Srbe da pomognu.
– Kupovina ruševina na Belavisti pokazatelj je da Novljani nisu popuštali u ispovjedanju pravoslavne vjere nakon teških iskušenja koja su proživjeli od Venecije i Austrije. Venecija nakon upokojenja epsikopa Savatija Ljubibratića protjerala je njegovog sinovca i naslednika Stefana Ljubibratića i nije dozvolila izbor episkopa dalmatinskog do svoje propasti 1797. godine – ispričao je Rašo.
Za vrijeme venecijanske vladavine pravoslavna litija išla je od manastira Savina do kapije grada, koja su bile zaključane, navodi Rašo. Tek kada je ruska mornarica oslobodila grad 1806. godine, kapije su otvorene prvi put i litija je ušla među gradske zidine. Ali taj zračak slobode je kratko trajao i Novljani su mimo svoje volje ostali kao i mnogo puta do tada pod tuđinskom vlašću.
Iako je Austrougarska monarhija željela da pokatoliči bokeljske Srbe, svi pokušaji su propali, a stradanje Kirila Cvjetkovića iz Baošića dovoljno govori o tvrdoj vjeri pravoslavnih žitelja tadašnje Boke.
– Zato ne čudi što se 1858. godine, u vrijeme Bahovog apsolutizma, režima koji je zavodio centralizaciju i Germanizaciju, grupa Novskih Srba usudila na jedan, tada mnogima teško ostvariv poduhvat. Kupili su ruševine na Belavisti sa jednim ciljem – da sagrade crkvu, ili bolje reći obnove porušenu crkvu Sv. Arhangela Mihaila – navodi Rašo.
Ključni događaj za početak gradnje bio je testament Nikole Stanića, koji je 1871. godine ostavio svoju kuću na Belavisti u korist fonda za gradnju crkve. Nakon njegove smrti kuća je rentirana, a sakupljani su i prilozi. Hercegnovsko opštinsko upraviteljstvo izdalo je 4. juna 1883. godine dozvolu za gradnju crkve.
– Projekat je izradio Josip Slade koji je projektovao i Zetski dom na Cetinju. Predviđao je, neobično, crkvu bez zvonika. Prilozi su se skupljali od Srba iz cijelog svijeta, mada je najznačajniji izvor finansiranja bila zadužbina Nikole Stanića. Veliki prilog dao je i sam austrijski car Franjo Josif, ali i Đura Jakšić, Dimitrije Ruvarac, Mitrofan Ban i mnogi priložnici iz carevine, Srbije, Rusije, Amerike – podsjeća Rašo.
Temelji hrama osveštani su 1883. godine, nedugo nakon toga gradnja je privremeno obustavljena. Ugovor za nastavak i dovršetak gradnje po novom projektu Milana Karlovca potpisan je 26. septembra 1905. godine.
Crkva je osveštana 6. novembra 1911. godine, ukrašena je ikonostasom kojeg je od bijelog mermera izradio majstor Pavo Bilinić sa ikonama koje je uradio češki akademski slikar Frano Cigler. Zvona koja su urađena u prvoj i jedinoj dalmatinskoj ljevaonici zvona Jakov Cukrov. Pri hramu je 1932. godine osnovano Srpsko Pravoslavno Crkveno pjevačko društvo „Sveti Sava“. Od kupovine ruševine na Belavisti do osveštenja crkve prošlo je 53 godine, informisao je Rašo.
U kulturno-umjetničkom dijelu programa učestvovali su: vokalna solistkinja Marija Vidaković, koja je čitala pjesme Teodore Kovač, uz gitarsku pratnju nastavnice gitare Višnje Dukić, kao i učenici muzičke škole “Mokranjac” pod upravom profesora Miloša Nikolića, sa pjesmama iz različitih krajeva koje naseljava srpsko stanovništvo. Protojerej Nikola Todorović besjednom i blagoslovom otvorio je sinoćni skup.
U večerašnjem dijelu programa na Bleavisti biće upriličeno svečano uručenje nagrada 8. Trga od ćirilice: “Pečat Hercega Stjepana” književniku Milutinu Mićoviću i “Ćiriličnik” Institutu za srpsku kulturu iz Nikšića, koju će primiti dr Budimir Aleksić. Nagrade će uručiti predsjednik žirija, književnik Budimir Dubak.
U nastavku večeri na programu je Pjesničko veče Srpskog pjevačkog društva “Sveti Sava” sabornog hrama Svetog Spasa na Toploj. Početak je zakazan za 21 sat.
