Promocijom knjige „Sumrak Lovćena“ sinoć su u Dvorani Park otvoreni „Njegoševi dani“, manifestacija kojom se obilježava 210 godina od rođenja vladike i pjesnika Petra II Petrovića Njegoša.
Knjiga „Sumrak Lovćena“ predstavlja jednu od najboljih svjedočanstava koja se bavi tematikom rušenja crkve Svetog Petra Cetinjskog na Lovćenu, a u kojoj su objedinjeni dokumentacija i stavovi stručne javnosti tog vremena, ali i naroda, koji su jasno iskazivali mišljenje da su protiv izgradnje mauzoleja.
Ideja da se na Jezerski vrh vrati kapela i time ispoštuje poslednja volja i zavjet vladike Petra II Petrovića Njegoša i danas je podjednako živa kao i tada. Ona bi bila izgrađena pored mauzoleja koji bi ostao da svjedoči jednom vremenu i ideologiji.
Postoji istorijska paralela između rušenja kapele od strane austrougarske okupacione sile i njenog rušenja u vrijeme komunističkoh vlasti, kazao je mitropolit Crnogorsko-primorski Joanikije.
– Namjera je bila ista: staviti Njegoša u drugi i drugačiji kontekst, odvojiti ga od Crkve, odvojiti ga od njegovog djela i to djelo protumačiti na drugačiji način. A to je otkrio i sam Meštrović, kako svjedoči njegov sin. Kad su ga pitali što se on toliko bio angažovao oko podizanja mauzoleja, on je rekao da je htio da pomogne Crnogorcima kao mladoj naciji da utvrde svoj identitet – istakao je mitropolit Joanikije i dodao da je najveća sramota podići nekome spomenik koji mu ni po čemu ne odgovara već predstavlja faraonsko zdanje, kao što je govotio i tadašnji mitropolit Danilo.
Podsjetio je da su svi umni ljudi tog doba, čiji tekstovi se nalaze u “Sumraku Lovćena”, tada ustali u odbranu kapele.
– Prvi su zapravo vlast i njeni propagandisti, a drugi pisci, slikari, književni i likovni kritičari, stvaraoci… Nadmoć argumenata je, naravno, na strani ovih drugi. Ko pročita „Sumrak Lovćena” biće mu jasno zašto je ova publikacija bila zabranjena dvadeset godina – rekao je mitropolit Joanikije.
Od zločina 1972. godine i rušenja crkve na Lovćenu počinju stradanja naroda koja će teško prestati dok se ne ispuni Njegoševa testamentalna želja, kazao je publicista Jovan Markuš.
– Knjiga „Sumrak Lovćena“ sadrži sve ono što mi danas treba da znamo jer pored izvornog djela koji je napravljen prije razaranja kapele, ona ima i dodatne elemente koji daju ukupnu sliku o svim dešavanjima prije i poslije rušenja. Kada imate ovakve činjenice pred sobom, treba reći da je prvo ogrešenje to što je mauzolej na Lovćeno divlji objekat podignut na uzurpiranom crkvenom zemljištu, a nije sporno da je imovina na vrhu Lovćena crkvena osim onima koji su zlonamjerni. Drugo je da je crkva na Lovćenu bila registrovani kulturno istorijski spomenik i najnepoštenija stvar koju su mogli da urade u Zavodu za zaštitu spomenika kulture Crne Gore je da su donijeli odluku o njenom premještanju ali nisu rekli gdje. Još goru stvar radi današnja Uprava za kulturna dobra koja je pod brojem pod kojim se vodila crkva Svetog Petra Cetinjskog sada registrovali mauzolej. Nemaju čak ni dokument Zavoda da se crkva ruši. Treće je podizanje mauzoleja van svih urbanističkih planova, što mi je jasno i kao inženjeru i kao nekome ko je bio na čelu Opštine Cetinje. Zato zahvaljujemo autorima ove knjige što se sva dokumenta sakupili i objavili – kazao je Markuš.
Dodao je da je poražavajuća činjenica gdje se danas nalaze ostaci razorene crkve i Njegoševog groba.
– Dio se nalazi razbacan i dobrim dijelom pokraden na Ivanovim koritima, iako su bili obavezni Zavod i Opština da to sačuvaju. Drugi dio se nalazi u kotlarnici Skupštine opštine i po ikoni Svetog Đorđa koja je uklesana u mermeru prosut je mazut. Treći dio nalazi se u jednoj od kula Biljarde. To je odnos vlasti koja je van svih regula i velike neistine da je 1952. godine donijeta odluka Vlade CG. Nikada nije donesena, dakle u samom temelju je neistina i tako je za sve što su uradili do dana – kazao je Markuš.
Potomak loze Petrovića, Ivan Petrović Njegoš podsjetio je na istorijat kapele, te koliko je kontroverzi i falsifikovanih činjenica.
– Dvije republičke institucje sa sjedištem na Cetinju daju dva različita mišljenja po osnovu gradnje mauzoleja. Zavod za zaštitu spomenika kulture daje pozitivno, a Narodni muzej negativno. Ipak, najupečatljivija kontroverza je da je lovćenska kapela prije, tokom i poslije njenog rušenja, do 1994. godine bila u grbu SNR Crne Gore. Ako je ideja bila da se rušenjem naruši lik i djelo Njegoša, onda je rezultat suprotan od namjere. Ako je ideja da se rušenjem zatre istorija i vjera jednog mučeničkog naroda, onda je rezultat opet suprotan jer nedavne veličanstvene litije su pokazale da ovaj narod nije zaboravio ko je, što je i od koga je – kazao je Petrović Njegoš i dodao da će kapela na Lovćenu biti vraćena kada narod to odluči.
Njegoševa kapela je zavjet, odanost velikim, pravim vrijednostima života i kulture. Njihovo poštovanjei njegovanje omogućava da se na tim osnovama grade nove vrijednosti i čuvale postojeće, kazao je u ime fondacije „Petar Lubarda“ umjetnikov bratanić Đuro Lubarda.
– Petar Lubarda je shvatio da je čitav njegov ciklus slika „Sumrak Loveća“, „Tužbalica za Njegoša“ i „Lament za poetu“ bio izazov zavještanja i istinska želja i nada za njegovo ostvarenje. I kada se oglasilo preko 100 visokih intelektualaca i stavilo svoje potpise na očuvanje zavjeta ili amaneta, književni časopis „Umetnost“ bio je zabranjen kako bivša jugoslovenska javnost ne bi bila upoznata sa njegovim sadržajem. Lubardine slike „Sumrak Lovćena“ su zavještanje koje treba vidjeti i doživjeti – istakao je Lubarda i mitropolitu Joanikiju poklonio reprodukcije tri slike „Sumrak Lovćena“ svog strica Petra Lubarde.
Organizator manifestacije je SPONA – Svetosavska pravoslavna omladina novska uz podršku Crkvene opštine Topaljsko hercegnovske, Opštine Herceg Novi i JUK Herceg fest.
Promociji su prisustvovali i predsjednik Opštine i Skupštine opštine Stevan Katić i Ivan Otović sa saradnicima, kao i generalni konzul Republike Srbije u Herceg Novom Mićo Rogović.
Naredni program planiran je u četvrtak, 5. oktobra, takođe u Dvorani Park kada će biti promovisana knjiga „Crna Gora kroz istorijska dokumenta, narod, jezik, crkva, država“, autora Jovana Markuša. Govoriće dr Drago Perović, dr Jelica Stojanović i protojerej Mirko Vukotić.
