Sinoćna tribina u Kući nobelovca Iva Andrića „Jezik kao čuvar narodnog pamćenja“, najavljena je uz učešće mr Dejana Miloradova, stručnog saradnika u Odeljenju za književnost i jezik Matice srpske u Novom Sadu, i sveštenika, paroha u Podgorici Gojka Perovića. Iz objektivnih razloga Gojko Perović je izostao, ali je Dejan Miloradov držao pažnju publike govoreći o jeziku kao živoj niti koja povezuje generacije i čuva kolektivnu memoriju.
Osnovana 1826. godine u Pešti, a 1864. preseljena u Novi Sad, Matica srpska je najstarija kulturna, naučna i književna institucija srpskoga naroda. Pokrenuta je zbog Letopisa Matice srpske čiji je prvi broj izašao 1825. godine i najstariji je književni časopis na svijetu koji izlazi u kontinuitetu, istakao je na početku Miloradov.
Matica srpska okuplja oko 3 000 članova i ima više naučnih odjeljenja, a najviše projekata ima Odeljenje za književnost i jezik u kojem se mr Dejan Miloradov bavi leksikologijom i leksikografijom. On je podsjetio da se raspadom Jugoslavije raspala i jezička zajednica, pa se srpsko-hrvatski jezik vratio na svoj stari naziv – srpski jezik i napisan je novi pravopis.
-Tako je 1993. objavljen Pravopis srpskoga jezika koji je doživeo tri izdanja. Treće izmenjeno i dopunjeno izdanja objavljeno je 2010. godine, a 2007, odnosno 2009. objavljen je Jednotomnik – Rečnik srpskoga jezika sa oko 80 000 reči. Kasnije je objavljena i Normativna gramatika srpskoga jezika. S obzirom na to da standardni srpski jezik ima dva ravnopravna izgovora – ekavski i ijekavski, oba izgovora su normativna, Matica srpska je objavila prvo ekavska izdanja tih knjiga, a kasnije smo objavili i ijekavska izdanja.
Pravopis, gramatika i rječnik predstavljaju takozvano “sveto trojstvo” gramatike i svaki jezik treba da ih ima, istakao je Miloradov. On je dodao da je Pravopis najprodavanija knjiga Matice srpske koja će vjerovatno doživjeti i četvrto izdanje, a u pripremi je i rječnik u više tomova.
-Matica srpska trenutno priprema građu, elektronski korpus za višetomni Rečnik srpskoga jezika koji će obraditi građu od Drugog svetskog rata naovamo, dakle bavi se savremenim srpskim jezikom. Dosad nijedan rečnik nije pokrio taj period, svi su se bavili od epohe Vuka Karadžića naovamo.
Govoreći o dijalektima na ovim prostorima, Miloradov je istakao da su migracije na Balkanu započele od 14. do 18. vijeka, nakon pada Hercegovine, te da postoji nekoliko važnih migratornih struja i dijalekata.
-Najveća migratorna struja je takozvana istočno-hercegovačka struja i po toj struji se zove i dijalekat istočno-hercegovački. Na teritoriji Crne Gore postoje dva dijalekta – istočno-hercegovački i zetsko-sjenički. Istočno-hercegovački je ijekavski, novoštokavska prenesena akcentuacija i četvoroakcenatski sistem sa dužinama. Zetsko-sjenički dijakekat je takođe ijekavski ali je staroštokavski i ima staroškokavsku neprenesenu akcentuaciju, ima dva akcenta, i on ima neku mikropodelu – deli se još posle na četiri podtipa,koji imaju neke varijacije u akcentima. Istočno-hercegovačka struja je bila najveća zato što je na prostoru Hercegovine u to vreme bilo najviše ljudi, to je bilo najgušće naseljeno područje na Balkanu. To zvuči neverovatno pošto su uslovio za život bili više nego loši, ali tu je bila najveća koncentracija stanovništva i odatle su te migracije išle u nekoliko pravaca. Jedan pravac je pokrio zapadnu Srbiju, jedan severnu Vojvodinu u Banatu, jedan pravac je pokrio središnju Bosnu, i jedna struja je dalje nastavila prema zapadnoj Bosni i Lici, objasnio je Miloradov.
Mr Dejan Miloradov se već četiri godine bavi starim srpskim nazivom za poskoka (Vipera ammodytes) – šargan koji ima varijantu šaran, i koji je ostavio mnoge tragove na cijelom srpskom etno-jezičkom prostoru u antroponimiji i toponimiji. O tome piše knjigu u okviru projekta Matice srpske – Batrahološko-herpetološki rečnik, pa je boravak u Herceg Novom iskoristio da obiđe Kruševice, Žlijebe, Vrbanj i Gornji Morinj i zabilježi upotrebu riječi šargan na tom prostoru.
