Institut za biologiju mora Univerziteta Crne Gore uključen je u konkretne međunarodne naučno-istraživačke projekte, koji doprinose procesu evropskih integracija. Naftna istraživanja u podmorju Crne Gore nemaju uticaja na životnu sredinu.
Stvaranje baze podataka o upravljanju i pristup znanjima o morskim eko-sistemima su ciljevi zajedničkih projekata, kazala je viša naučna saradnica dr Danijela Joksimović u emisiji Minuti za nauku:
– Time se stvara dobra osnova za provođenje Okvirne direktive o morskoj strategiji (ODMS) i Mediteranskog akcijskog programa (UNEP/MAP ) protokolu u Jadransko-jonskoj regiji. S obzirom da Crna Gora tek treba da pristupi implemantaciji ove morske direktive, veoma je važno da svi pravilnici treba da budu usaglašeni sa evropskim direktivama, kazala je Joksimović.
Projekat Adrion Harmonia (ADRION HarmoNIA) sproveo je multidisciplinarni tim sastavljen od regionalnih vlasti i istraživačkih instituta iz šest zemalja (Italija, Slovenija, Hrvatska, Crna Gora, Albanija i Grčka) koje izlaze na Jadransko i Jonsko more. Glavni partner projekta je Nacionalni institut za okeanografiju i eksperimentalnu geofiziku iz Trsta ( Istituto Nazionale di Oceanografia e Geofisica Sperimentale, OGS). Cilj je da se razmjene znanja za očuvanje Jadranskog i Jonskog mora.
-Glavni rezultati projekta su da su napravljene tri metodološke smjernice, koje su se odnosile na harmonizaciju monitoringa, zagađujućih materija u moru, razmjena postupaka kontrole kvaliteta podataka. Jedna od njih se odnosila na harmonizaciju procesa uticaja na životnu sredinu prilikom instalacija naftnih platformi i eventualnog ispuštanja proizvedene vode.
U okviru projekata su napravljene i dvije strategije, koje su od izuzetnog značaja, posebno za Crnu Goru, koja bi trebalo da pristupi realizaciji Morske direktive. Ona se odnosi na usklađenost i procjenu zagađujućih materija u morskoj sredini Jadransko-jonske regije, kao i zajednička strategija za procjenu rizika usljed disperzije zagađujućih materija iz različitih izvora zagađenja u cijeloj Jadransko – jonskoj regiji. Naš moto da znanje koje smo imali prilikom prikupljanju, organizovanju, analizi podataka dođe do donosioca odluke, koji bi trebalo da realizuju na osnovu svih podataka koje smo tokom projekta ostvarili, navela je Joksimović.
Donosioc odluke, konkretno, u ovom slučaju su Ministarstvo ekologije, prostornog planiranja i izgradnje, zajedno sa Agencijom za zaštitu životne sredine Crne Gore.
Projekat ima značaj u kontekstu istraživanja i proizvodnje ugljovodonika.
– Za konkretna istraživanja koje se trenutno rade u Crnoj Gori , za hemisjki dio odgovoran je Centar za ekotoksikološka ispitavanja, Insitut u saradnji sa njima radi mikrobiološke analaze. Nisu još uvijek pronađeni izvori ugljovodonika, tako da mikrobiološke analize apsolutno pokazuju da nema prisustvo ni jedne vrste bakterija, ocijenila je dr Danijela Joksimović.
Ona dodaje da kompanije, koje istražuju podmorje Crne Gore veoma odgovorno to rade.
-Tamo je tim raznih institucija, istraživača, koje rade u saglasnosti sa svim protokolima i vode računa o odgovarajućim parametrima. Mi smo radili eventualno da se utvrdi da li prilikom izvođenja svih radova u tim blokovima na naftnim platformama dolazi do promjena nekih parametara u kvalitetu vode.
Što se tiče istraživanja koje sprovodi mikrobiloška laboratorija Instituta za biologiju mora, može se zaključiti da se ne vidi bilo kakav uticaj na živi svijet u moru, kaže dr Danijela Joksimović.
Zemljama kandidatima za članstvo u EU veoma je značajno iskustvo država članica u različitim oblastima, kao što je zaštita životne sredine, monitoring i očuvanje ekosistema mora.
Institut za biologiju mora ima odličnu saradnju sa sličnim institucijama u Hrvatskoj, Sloveniji, Albaniji , što je prirodno s obzirom da dijele istu Jadransku obalu i bave se srodnim naučnim istraživanjima.
U toku je peta faza projekta (EMODnet Chemistry 5) koje se finansira od: EC- DG MARE, koja ima za cilj prikupljanje hemijskih podataka (parametara) vezanih za morsku sredinu, stvaranje infrastrukture upravljanja i pristupa podacima, metapodacima i proizvodima podataka, kao podrška pomorskoj privredi za potrebe zaštite životne sredine morskih regiona. Odabir parametara i oblasti na koje se odnose usklađen je sa zahtjevima Okvirne direktive Morske strategije (MSFD EU) Evropske unije.
U saradnji sa Internacionalnom agencijom za atomsku energiju, drugi je ciklus projekta, koji se odnosi za poboljšanje upravljanja obalnim područjem na Jadranskom, Crnom i Aralskom moru, korišćenjem nuklearnih i drugih analitičkih tehnika.
– Projekat obuhvata veliki broj analitičkih laboratorija, koji učestvuju u uprednim istraživanjima. Sve je cilj da se na osnovu baze podataka pokrene inicijativa za pravljenje Evropskog atlasa sedimenata, da se vidi parametri koji su podaci i na taj način da se zadovolje visoki standardi kontrole kvaliteta, kada je u pitanju sediment.
U projekat, koji finansira Centar za atomsku energiju iz Beča, uključeno je 20 zemalja: Crna Gora, Hrvatska, Albanija, Grčka, Azerbejdžan, Ukrajina, Rusija, Turska , odnosno, sve zemlje koje imaju izlaz na Jadransko, Tursko i Aralsko more. Druga faza projekta počela je 2020. godine a zavreštak će zbog pandemije korona virusa biti odgođen za godinu, dvije, navodi Danijela Joksimović.
Ona najavljuje da će se naredne jeseni upriličiti krstarenje Jadranskim i Jonskim morem, gdje će uzorkovati duboki sediment na dubini od 1000 metara i baviti se datiranjem sedimenta, u kojoj fazi i u kojem periodu je došlo do geološkog karaktera i antropološkog zagađenja.
– Mi smo u prvom ciklusu do 2020. godine imali krstarenje ispred Mamule (ostrva Lastavica) i uzorkovali sediment na 170 metara i odredili kategorije za pojedine metale, kojeg su geološkog karaktera. Uzorak sedimenta je imao parametre vrijednosti geološke i anropološke da se može odrediti nekoliko stotina godina unazad. Stručnjaci će raditi sa institucijama iz Turske i Grčke, objašnjava dr Danijela Joksomović.
Nadaju da će doći do kvalitetnih podataka.
– U moru kod ostrva Lastavica na ulazu u Bokokotorski zaliv bavili smo se određivanjem kontaminanata. Ono što je nedoumica imamo povećanu kontaminaciju mangana, u tom dubokom sedimentu i zato su potrebna sva dalja istraživanja da bi utvrili porijeklo njegove koncentracije. Riječ je o dubokom sedimentu što se dešavalo decenijama, stotinama godina unazad i nije povezano sa skorašnjim dešavanjima, navela je ona.
Laboratorija IBM za hemiju bavi se istraživanjima, hemijskim analizama morske vode, sedimenta i biološkog materijala.
– Osim hemijskih analiza velki značaj ima biomonitoring, kao odgovor organizama na zagađenje, praćenje biohemijskih, morfoliških, fizioloških i patoloških promjena kod jedinki. Analizom svih parametara pruža se mogućnost procjene dugotrajne distribucije i pokretljivosti svih ovih polutanata u sedimentu i biloškom materijalu na eko-sistem ispitivanog područja. Obično se bavimo istraživanjem šireg područja Južnog Jadrana, uključjujući epi-kontinentalni pojas. Uz podršku međunarodnih projekata, takođe, istraživanja su fokusirana na područje teritorijalnog mora Crne Gore, ističe ona.
U morskoj vodi određuju sadržaja nutrinijenata, nitrata, azota, fosfata, amonijum-jona , uz praćenje temperature i koncetracije kiseonika i hlorofila, kao osnovnih parematara. Poput visokosenzitivnih tehnika, stetoskopskih metoda rade određivanja stepena kontaminacije teških metala i sadržaj određenih polutanata. Svaki element ima svoj stepen kontaminacije, nekad više – manje. dok se vrlo rijetko dešava da na određenim lokacijama bude stepen preko 3 ili 4 jedinice, što uzkazuje na prisutan stepen kontaminacije određenim zagađenjima. Treba da se vodi računa o ispuštanju otpadnih voda i drugih polutanata u more. Ne možemo da izdvojimo ni jednu lokaciju da se kaže, da je zagađena, to su promjenljive kategorije. Na kvalitet područja utiču i prisutni biološki parametri.
U Boki Kotorskoj, kvalitet morske vode na osnovu svih naših istraživanja radi se kroz monitoringe, projektima istraživanja, međunarodne projekte, dešava da voda bude drugog kvaliteta, što je trenutno stanje. Ukoliko se desi da nešto ispadne iz prve kategorije, istraživanja se ponavljaju. Kvalitet vode je uglavnom prve kategorije. Do sada dugotrajnijih posljedica nije bilo, ocjenjuje Danijela Joksimović.
Ona objašnjava da riba i plodovi mora, koji se konzumiraju, su predmet fitosanitarnog nadzora:
-Ono što mogu da kažem sa naučne tačke, da bi imalo bilo kakve štetne posljedice za ljudski organizam, čovjek bi trebalo da unosi svakog dana 10 kg ribe i morskih plodova, što je nemoguća misija, smatra dr Joksimović, dodajući da definitivno ne može biti posljedica od konzumiranja morskih plodova iz našeg mora, sem onih pozitivnih nutritivnih vrijednosti od te vrste zdrave hrane na našim trpezama.
foto: Institut za biologiju mora UCG
