JUK „Herceg fest“ i Gradska biblioteka i čitaonica Herceg Novi organizuju večeras (četvrtak, 13. jul) pretpremijeru dokumentarno-igranog filma „Krivac je Ben Golosovker” scenariste i reditelja Gojka Čelebića, na Belavisti u 21:30. Ulaz je slobodan.
Riječ je o istorijskom trileru koji se odnosi na daleku prošlost Duklje, 11. vijek, odnosno na Svete zemlje, konkretno Egipat, a posvećen je Dimitriju Sinajitu iz Duklje, rodonačelniku crnogorske kulture i prvom piscu srpskog jezika uopšte, koji je živio i radio na Sinaju (? – 1075. godine). Autor filma mu se obraća jezikom filmskog trilera kao svjetskom putniku, piscu, diplomati, kroz jedan od onih privatnih života i sudbina koji su inspirisali renesansnu epohu.
Film govori o ocu crnogorske književnosti, Dimitriju Sinajitu, koji se iz naših krajeva otisnuo u Svete zemlje nakon crkvenog raskola, 1054. godine, i svoj život i djelo ispunio u manastiru Sv. Katarine, na gori Sinaj (Egipat) gdje ostavlja svoj „Psaltir”, na samrti, 1075. godine, rukopis od 272 strane na glagoljici koji je danas svjetsko kulturno dobro najviše klase.
Dimitrije Sinajit svrstava se u svjetsku književnost, i to u onaj njen najsloženiji dio u srednjovjekovlju, kad još jako drži Vizantija, a književnost evropskog Zapada se tek rađa.
Dimitrije je otkriven još sredinom 19. vijeka, ali se 150 godina mislilo da je Rus, ili Bugarin, sve do poslednje dvije decenije. U tom periodu su filolozi iz Praga, i Beča, dokazali – a udio ima i autor ovog filma – kroz uticaj latinskog, na Dimitrijev staroslovenski, da u XI vijeku on nije mogao doći u tako snažan dodir sa latinskim nigdje drugo do u Duklji.
Nakon ovih saznanja Čelebić se dao na posao, u Pragu i Beču, istraživački, i u pustinji Egipta, gdje su napravljeni neki kadrovi, da bi na kraju dovršio snimanje kod nas na Primorju. Na Luštici, odakle se okvirno rečeno Dimitrije, budući vrlo vjerovatno rodom iz Kotora ili okoline, nakon crkvenog raskola otisnuo u Svete zemlje, koje su tada bile najviši komonvelt svjetske kulture.
Eksperimentalna umjetnička orijentacija, koja prati Čelebićevo scensko stvaralaštvo od prvih koraka u pozorištu i na filmu, ovdje je došla do punog izražaja. Tema je svjetska kultura, ali kolorit je suviše prepoznatljiv da se ne bi vezao za naše domaće prilike i prostore. „Dukljas jeste provincija“, kaže autor filma, „ali Ti, Dimitrije, nisi provincijalac!“
Dimitrije Sinajit je svjetska priča, a značajna za crnogorsku kulturu. Kosmopolita koji se otisnuo na veliku scenu kad snaga Vizantije još drži, a snaga evrospkog Zapada se tek rađa. Univerzalni duh, poliglota koji govori četiri od pet svjetskih jezika svoga doba (grčki, staroslovenski, latinski i persijski), u Čelebićevom filmskom rukopisu je rijetka ptica. Onaj koji zna i onaj koji djela. Što je najvažnije, reditelj ga je približio savremenom ukusu i gledištu. Jedan od nas, svjetskih radoznalih ljudi, koji nosi lokalno i univerzalno u isti mah. Kao i u ranijim svojim filmovima, i u ovom je Čelebić posegao za omiljenim motivom – za životom koji liči na triler. Svjestan da je 1000 godina dug period, u kom se gube ukusi, brišu senzibiliteti, ukrštaju shvatanja, lome strasti, Čelebić je ipak približio Dimitrija Sinajita savremenom dobu.
Tako se, savremeno, i prilagođeno, doima rad i doprinos njegovih saradnika. Glumaca Zorana Trojanovića, i Sare Janjić, saradnika na scenariju Aleksandra Ćukovića, kompozitora Slobodana Janjića, i drugih. Kameru potpisuje Goran Perović, stalni rediteljev saradnik koji je snimao filmove „Kotorski Misal” (2017) i „Katalog Balšići” (2019), animaciju češki filmski radnik Dan Černi, a produkciju Jelena Đorđević.
U nekim kadrovima, snimljenim u egipatskoj pustinji, i na obali Nila, i sam autor filma pojavljuje se u ulozi glumca, a Čelebić je inače završio Akademiju za film i pozorište u Pragu i poznata mu je scenska praksa.
Za scenarističku podlogu Ćukoviću je poslužila Čelebićeva studija „Devetsto godina samoće” (2016), u kojoj on nabraja doprinose svjetskih naučnika otkriću da je Dimitrije Sinajit naše gore list, iz Kotora, pogotovo rad njemačke paleografkinje Ursule Rozenšon, ali i svoje istraživačke postupke i domete koji Dimitrija Sinajita čine praktično ocem crnogorske književnosti. On je čitavo stoljeće stariji od dosad najstarijeg poznatog – Popa Dukljanina. Štaviše, od Dimitrija je ostao original, „Psaltir Dimitrija Sinajita”, sada pohranjen u manastiru Sv. Katarine, najstarijem pravoslavnom manastiru na svijetu, i 22 stranice originalnog književnog teksta, dok je Dukljanin poznat samo po vatikanskom prepisu.
Čelebić se, po sopstvenim riječima, odlučio da otkriće ove vrste „povjeri” najprije filmskom platnu, kao najbližem široj publici, i najpopularnijem, uz triler-zaplet koji ovog „osnivača crnogorske kulture” ne čini samo čovjekom 11,, i već i sudionikom 21. vijeka.
