U slavu najvećeg srpskog svetitelja i prosvjetitelja Svetog Save, i uz bogat kulturno-umjetnički program večeras je u Dvorani Park upriličena tradicionalna Svetosavska akademija u prisustvu velikog broja građana ali i čelnika lokalne samouprave.
Mitropolit crnogorsko primorski Joanikije u besjedi je istakao doprinos Svetog Save u umjetnosti, kulturi, freskopisu, arhitekturi i drugim oblastima ali i obrazovanju.
-Sveti Sava nije slučajno izabran od toliko velikih ljudi u srpskom rodu da bude zaštitnik i pokrovitelj svih srpskih škola koje je i Crna Gora njegovala naročito krajem 19. i početkom 20. vijeka, ali i u drugim oblastima gdje je srpski narod živio, i u Srbiji, Austrougarskoj i u dijaspori i tako je ostalo do dana današnjeg osim u Crnoj Gori. Mi imamo čudesan fenomen. Mi imamo svetosavske akademije u CG koje se održavaju i po nekoliko dana, uglavnom cijelu nedelju dana traju svetosavske svečanosti i vidimo da je Sveti Sava svuda prisutan, a to se vidi po običajima, po moralu i po toponimima a posebno po našim svetinjama. I u duhovnosti i obrazovanju i kulturi umjetnosti skoro da nema oblasti života koju Sveti Sava nije unapredio, kazao je mitropolit Joanikije.
Osvrnuo se i na trenutnu situaciju i položaj Srpske pravoslavne crkve u Crnoj Gori.
-Treba da podsjetimo pošto smo imali velike nesporazume sa našim vlastima unazad dvije godine zbog pravnog položaja SPC u Crnoj Gori i čudo je time veće, mi od Svetog Save njegujemo odnose između crkve i države. Njegov nomokanon, odnosno Zakonopravilo ili Krmčija upravo uređuje odnose između crkve i države, daje svaki poredak i crkvi i državi a posebno obraća pažnju na odnos između crkve i države. I tada su bile odvojene nadležnosti iako nije bila crkva odvojena od države, to je tek novije vrijeme ali su se znale nadležnosti i crkve i države. Bila je ostvarena saradnja, a to je sve Sveti Sava uredio na osnovu vizantijskog prava, da bude sinhronija jer i crkva i država se bave narodom, zaključio je mitroploit Joanikije.
Publicista Nebojša Rašo podsjetio je na ikone i freske Svetoga Save koje se nalaze u pravoslavnim crkvama i hramovima, ali i ostale istorijske i duhovne tragove koji su dokaz značaja ovog svetitelja u našem narodu.
-Novljanima se ispunila velika želja, kada se 1858. otvorila Srpska pomorska zakladna škola u Srbini. Ona je dobila svoju zastavu, bila je to crveno-plavo-bijela trobojka, sa likom Svetog Save i natpisom.“Pokažite da ste srpske majke djeca, i hodite stopama ovog svetitelja“. U pismu patrijarhu Josipu Rajačiću na Preobraženje 1870. predsjednik hercegnovske Opštine i čuveni pomorski kapetan , prvi Južni Sloven koji je zaplovio rijekom Misisipi, Stefan Milašinović i topaljski paroh Hristifor Lombardić Svetog Savu nazivaju prosvetiteljem i zaštitnikom naroda srpskoga. A, kada je osnovana eparhija Bokokotorsko-dubrovačka pokrovitelj je bio Sveti Sava. Na školi i zadužbini Nikole Gojkovića u Mokrinama nalazi se reljef Svetog Save, rad čuvenog majstora Stanka Lepetića.
Novski i bokeljski Srbi uvijek su išli stazom Svetog Save, a to nije bilo nimalo lako, istakao je Rašo, navodeći samo nekoliko primjera.
-To nam govore i dva događaja koji ove godine navršavaju značajnu godišnjicu: 300 godina od progona episkopa Stefana Ljubibratića i 200 godina od hapšenja i mučeništva Kirila Cvjetkovića. Na Sretenje 1719. patrijarh Mojsije Rajović hirotonisao je Stefana Ljubibratića za episkopa. Uslijedili su pritisci na mletačku vlast, nadbiskupa barskog Vicka Zmajevića koji su, uprkos podrške koju su vladici dali lokalni katolici, doveli do protjerivanja Stefana Ljubibratića 1722. Do pada Venecije, ona nije dozvolila postavljanje drugog episkopa za zapadnu Boku i Dalmaciju. Sve su to novski pravoslavni Srbi izdržali i oduprli se pokušajima da se podčine unijatskom filadelfijskom episkopu. Tek 1810. dobili su, političkom voljom francuskog zavojevača, episkopa Benedikta Kraljevića. Lični sekretar Kraljevića, protosinđel Kirilo Cvjetković razotkrio je vladičinu namjeru da pounijati Srbe u Dalmaciji, što je dovelo do hapšenja i zatvaranja Kirila Cvjetkovića, pod lažnom optužbom 1821. Osuđen je na 20 godina robije, ali i nakon odslužene kazne, pritvoren je u manastiru Bezdin i nikad više nije ugledao svoje Baošiće, Savinu i Boku Kotorsku.
Ali, nije Sveti Sava u Boki samo na ikonama i freskama, i u osam hramova njemu posvećenim. On je u našim domovima, školama i zadužbinama, na našim slavama. Sveti Sava je sa nama kroz osam vjekova borbe za očuvanje pravoslavne vjere, srpskog imena, ćirilice, kroz školstvo na srpskom jeziku. Sveti Sava je bio sa nama u litijama za odbranu svetinja, on je večeras sa nama, poručio je Rašo.
Nebojša Rašo je podsjetio i na istorijat hora, kome su Novljani 1932. dali ime Srpsko pravoslavno crkveno pjevačko društvo Sveti Sava.
-Ostali su dostojni predaka koji su sačuvali oganj vjere, sjećanje i poštovanje Svetog Save u mnogo težim vremenima. U pravilniku društva zapisano je “zadatak je ovom srpskom pravoslavnom crkvenom i pjevačkom društvu Sveti Sava da njeguje crkveno pojanje u crkvi, da priređuje duhovne koncerte, da obilazi po svima mjestima o crkvenim slavama u cilju da se crkveno pojanje što više u narodu odnjeguje. Pored crkvenog, može se društvo baviti i sa narodnim i svjetovnim pojanjem, i da daje takove koncerte“. Već 1932. hor je primio pohvalu za nastup od mitropolita Gavrila Dožića. Ubrzo je postao poznat i cijenjen u Herceg Novom i okruženju. Nastupalo je u Kotoru, Budvi i Mostaru, pod dirigentskom palicom Ivana Lazarova, kasnije protosinđela Irineja Krstića, koji je 1944. krenuo na, kako su ga zvali, „zli put“ sa mitropolitom Joanikijem i ubijen je u Sloveniji.
Hor je prolazio sudbinu srpskog naroda i srpske crkve. Tako je bilo 1941. kada je hor prestao sa aktivnim nastupima i nakon 1945. kada je postepeno obustavljao rad. Rad obnavlja tek 1990. u području paroha starogradskog Đorđa Orovića i radom dirigenta Petra Rakića.
Predanošću i zalaganjem horista raznih zanimanja i generacija, hor je započeo sa odgovaranjem na liturgijama, učešćem na koncertima i njihovim organizovanjem, kao i na mnogim kulturnim manifestacijama. 2002. godine osnovan je dječji hor Sveti Arhangel Mihailo, pod dirigentskom palicom Ivane Komnenović, a kum je bio blaženopočivši mitropolit Amfilohije Radović, tako da i ovaj mali hor obilježava mali jubilej – 20 godina rada. Petra Rakića su naslijedili Biljana Cicak, Slavica Sekulić, Jelena Popović i Sanja Radović, dok su dječji hor vodili Slavica Sekulić, Anita Popović, Sanja Radović i jerej Jovan Vasić. Hor je dao doprinos u borbi za očuvanje naših svetinja, odgovarajući na svaki moleban i učestvujući u svim litijama u našem gradu, kao i na Trojičindanskom, Svetostefanskom, Svetovasilijevskom saboru. Srpsko pravoslavno crkveno pjevačko društcvo Sveti Sava za devet godina rada prije Drugog svjetskog rata, od 1932. do 1941., i 23 nakon obnove rada, od 1999. do 2022. stekao je zavidnu umjetničku reputaciju. Ostavilo je neizbrisiv trag u istoriji sprske pravoslavne crkve u Herceg Novom i Boki Kotorskoj, ali i u kulturnom životu našega grada. Priznato je u Herceg Novom, Boki Kotorskoj i šire. Za to su zaslužne generacije horovođa i horista koji su velikim radom i zalaganjem došli do željenog uspjeha, poručio je Rašo.
Predsjednica SPKD „Prosvjeta“ Olivera Doklestić uručila je povelju za životno djelo vaspitačici Miri Femić, zahvalnicu Nikši Gojkoviću i nagrade učenicima koji su pobijedili na literarnom konkursu na teme „Znam ko je bio Sveti Sava“ i „Za ljubav našem svetitelju Savi“. Žiri je za najbolje odabrao jedan prozni i tri poetska rada, a odluku možete pogledati na linku.
Dobitnica Prosvjetinog priznanja za životno djelo u vaspitavanju i obrazovanju mladih Novljanki i Novljana Mira Femić je kazala da joj nagrada puno znači, i šaljivo dodala da je dobro što je nije dobila posthumno.
-Jako sam srećna što mogu da se veselim nagradi. Bilo je još mnogo onih koji su nagradu zaslužili, ali ove godine su izabrali mene i svima se puno zahvaljujem, navela je Femić.
Dobitnik zahvalnice Nikša Gojković je poručio da mu je ovo najdraže priznanje i poručio da je zahvalan Svetom Savi što nas okuplja.
U programu akademije nastupili su crkveni horovi:Sveti Sava iz Herceg Novog, Sveti Vasilije Ostroški iz Kumbora, Roždestvo iz Bijele, pod dirigentskom palicom Marijele Milanović i Sanje Radović. Djeca sa vjeronauke iz Herceg Novog, Sušćepana i Đenovića predstavila su se pjesmama i recitacijama o Svetom Savi, a etno solistkinja Marija Vidaković, pjesmom „Sveta Anastasija“. Nastupio je Dušan Tadić i dio njegove klape Kastel Nuovo a sa harmonikom instrumentalista Bosiljka Kulišić Čavić, profesorka muzičke škole u Herceg Novom. Učestvovao je dječiji hor Cvrkutići pod dirigentskom palicom Lidije Ivanović, Mjesna muzika Đenović i djeca iz škole recitovanja crkvene opštine Topaljsko-hercegnovske , rukovodioca Aleksandre Miljanić.
