Umjesto tišine i zapuštenih prolaza, na Španjoli se danas čuju zvuci obnove. Njeni masivni bedemi bivaju pažljivo učvršćivani, krovnim konstrukcijama biće vraćen autentičan oblik, otkriveni su stari infrastrukturni sistemi.
Zahvaljujući projektu CREATIVITY (Interreg IPA South Adriatic2021–2027), ovaj istorijski kompleks pretvara se u savremeni kulturni centar, namijenjen umjetnicima, istraživačima, kreativnim zajednicama i turistima.
Od marta 2025. godine intenzivno se radi na sanaciji najugroženijih dijelova tvrđave. Uklonjeni su urušeni segmenti kasarne, očišćene su unutrašnje prostorije, uklonjeno rastinje koje je godinama prekrivalo zidove.
Prvi obnovljeni dijelovi – sjeverna kula, šetnica i zapadni bedem – sada su sigurni za posjetioce. Tokom radova pronađena je i mreža starih kanala za odvod atmosferskih i sanitarnih voda, što svjedoči da je život unutar tvrđave nekada bio organizovan i iznenađujuće moderan.
Radovi se izvode u skladu sa međunarodnim konzervatorskim standardima, a revitalizacija se odvija uz pažljivo kombinovanje tradicionalnih tehnika i savremenih materijala. Posebno se vodi računa o očuvanju tradicionalnog kamenog popločanja i originalnih graditeljskih rješenja, koja predstavljaju rijetkost na Jadranu.
Cilj projekta je sačuvati, ali i udahnuti novi život tvrđavi koja je koja je podignuta sredinom 16. vijeka, građena i prepravljana kroz razne epohe, te danas nosi tragove španske, osmanske i lokalne graditeljske tradicije.
Nakon završetka radova, Španjola će biti prostor za kreativne industrije: koncerte, izložbe, performanse, festivale, edukativne programe i umjetničke rezidencije.Ovakav pristup vidi kulturnu baštinu kao vrijednost koja se čuva, ali i resurs koji stvara nove mogućnosti, pokreće kreativne inicijative i jača prepoznatljivost grada na turističkoj i kulturnoj mapi.
Vrijednost radova u prvoj fazi iznosi 2,5 miliona eura, od čega je 1,6 miliona obezbijeđeno kroz IPA fondove Evropske unije. Ministarstvo kulture i medija Crne Gore učestvuje kao glavni nosilac projekta, uz podršku Opštine Herceg Novi kao ključnog partnera.
Evropska unija već duže vrijeme podržava projekte očuvanja crnogorskih kulturnih dobara, a revitalizacija Španjole je jedan od najznačajnijih primjera te saradnje. Kulturne i kreativne industrije za južnojadranski identitet – CREATIVITY dio je Programa prekogranične saradnje Interreg Italija-Albanija-Crna Gora (South Adriatic2021-2027) i kroz ovaj projekat tri zemlje Jadrana udružuju znanje, iskustva i resurse kako bi zajedničko nasljeđe dobilo novu snagu.
